Con người có sáu cảm xúc cơ bản - hạnh phúc, ngạc nhiên, buồn bã, tức giận, sợ hãi và ghê tởm. Chúng ta cũng trải qua những cảm giác phức tạp hơn như bối rối, xấu hổ, tự hào, tội lỗi, ghen tị, vui mừng, tin tưởng, quan tâm, khinh thường và mong đợi.
Khả năng hiểu và thể hiện những cảm xúc này bắt đầu phát triển từ khi trẻ mới sinh ra .
Từ khoảng hai tháng tuổi, hầu hết trẻ sơ sinh sẽ cười và có dấu hiệu sợ hãi. Khi được 12 tháng, một em bé đang phát triển bình thường có thể đọc được khuôn mặt của bạn để hiểu được cảm giác của bạn. Hầu hết trẻ mới biết đi và trẻ nhỏ bắt đầu sử dụng các từ để thể hiện cảm xúc - mặc dù bạn có thể thấy một hoặc hai cơn giận dữ khi cảm xúc của chúng quá lớn so với lời nói của mình!Trong suốt thời thơ ấu và thanh thiếu niên, hầu hết trẻ em tiếp tục xây dựng sự đồng cảm. Họ cũng xây dựng các kỹ năng quản lý cảm xúc của mình và nhận biết và đáp lại cảm xúc của người khác.
Đến tuổi trưởng thành, mọi người thường có thể nhanh chóng nhận ra những biểu hiện cảm xúc tinh tế.
Cảm xúc và trẻ tự kỷ
Trẻ tự kỷ thường khó:Nhận biết cảm xúc, nét mặt và các dấu hiệu cảm xúc khác như giọng nói và ngôn ngữ cơ thể
Thể hiện và quản lý cảm xúc của chính họ
Hiểu và phản ứng với cảm xúc của người khác - họ có thể thiếu hoặc dường như thiếu sự đồng cảm với người khác.
Nhận biết cảm xúc
Những em bé sau này được chẩn đoán mắc chứng tự kỷ có thể nhận biết cảm xúc theo cách tương tự như những em bé đang phát triển thông thường. Nhưng những đứa trẻ này chậm phát triển phản ứng cảm xúc hơn những đứa trẻ đang phát triển bình thường.
Đến 5-7 tuổi, nhiều trẻ tự kỷ có thể nhận biết được vui và buồn, nhưng chúng gặp khó khăn hơn với những biểu hiện tinh vi như sợ hãi và tức giận.Đến tuổi vị thành niên, thanh thiếu niên tự kỷ vẫn không nhận biết được nỗi sợ hãi, tức giận, ngạc nhiên và ghê tởm như những thanh thiếu niên đang phát triển thông thường.
Khi trưởng thành, nhiều người tiếp tục gặp khó khăn khi nhận ra một số cảm xúc.
Thể hiện và thấu hiểu cảm xúc của chính họ
Những em bé sau này được chẩn đoán mắc chứng tự kỷ có thể biểu lộ cảm xúc theo cách tương tự như những em bé đang phát triển bình thường.
Ở độ tuổi đi học, trẻ tự kỷ ít nghiêm trọng hơn có thể biểu lộ cảm xúc của mình theo cách tương tự như trẻ đang phát triển thông thường, nhưng có thể khó diễn tả cảm xúc của chúng. Họ có thể nói rằng họ không cảm thấy một cảm xúc cụ thể nào. Ở cùng độ tuổi, nhiều trẻ mắc chứng tự kỷ nặng hơn dường như có biểu hiện cảm xúc ít hơn so với những trẻ đang phát triển bình thường.
Có vẻ như trẻ tự kỷ không phản ứng về mặt cảm xúc, hoặc phản ứng cảm xúc của chúng đôi khi có vẻ cao hơn. Điều này là do trẻ tự kỷ khó kiểm soát cảm xúc của mình. Ví dụ, họ có thể rất tức giận rất nhanh hoặc khó bình tĩnh trước những cảm xúc mạnh mẽ.
Một số ít mắc chứng tự kỉ nhẹ có thể điều chỉnh cảm xúc của mình hoặc giảm cơn tức giận khi được hướng dẫn, chia sẻ với bạn với người thân, nhưng đa phận người mắc tự kỉ sẽ rất khó để giải tỏa cảm xúc của mình như những đứa trẻ bình thường khác.
Hiểu và phản ứng với cảm xúc của người khác
Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ tự kỷ thường ít chú ý đến hành vi cảm xúc và khuôn mặt của người khác.
Trẻ tự kỷ không có xu hướng chỉ ra những điều thú vị cho người khác hoặc phản ứng lại những điều thú vị mà người khác chỉ ra cho chúng. Đây được gọi là sự quan tâm chia sẻ hoặc sự quan tâm chung , và việc thiếu nó là một trong những dấu hiệu cảnh báo sớm cho bệnh tự kỷ.Trẻ mẫu giáo tự kỷ tiếp tục cảm thấy khó khăn khi được chia sẻ sự quan tâm và thường sẽ không dùng lời nói để hướng sự chú ý của người khác.
Trẻ tự kỷ thường khó sử dụng cảm xúc để hiểu các tương tác xã hội. Họ có thể không nhận thấy khi người khác khó chịu hoặc tức giận.
Họ có thể ít quan tâm hơn đến người khác và ít có khả năng an ủi người khác hoặc chia sẻ cảm xúc.
Họ có thể hiểu sai các tình huống và phản ứng với cảm xúc không như ý. Ví dụ, một đứa trẻ tự kỷ có thể không an ủi một anh chị em bị ngã, hoặc có thể cười vì họ không nhận ra rằng đứa trẻ đang bị thương.
Khuyến khích phát triển cảm xúc ở trẻ tự kỷ
Trẻ tự kỷ có thể xây dựng các kỹ năng nhận biết và quản lý cảm xúc của mình. Bạn có thể sử dụng các tương tác hàng ngày để giúp trẻ tự kỷ tìm hiểu về cảm xúc và cải thiện khả năng diễn đạt và phản ứng với cảm xúc của chúng.
Dưới đây là một số ý tưởng gợi ý cho bạn :
Gắn nhãn cảm xúc trong bối cảnh tự nhiên: khi bạn đang đọc sách, xem video hoặc thăm bạn bè với con mình, bạn có thể chỉ ra cảm xúc. Ví dụ, bạn có thể nói, 'Nhìn kìa - Bạn Ly đang mỉm cười. Bạn ấy hạnh phúc '.
Phản ứng nhanh: đáp lại cảm xúc của con bạn bằng cách nói, ví dụ: 'Con đang cười, con đang vui vì điều gì'. Bạn cũng có thể tạo ra các phản ứng cảm xúc của riêng mình - ví dụ: 'Mẹ rất vui! vì hôm nay bố về sớm'.
Thu hút sự chú ý của trẻ: nếu bạn nói với trẻ mà không nhận được phản hồi, hãy nói lại, nhưng không nên nói quá dài và quá nhiều từ lặp lại. Bạn có thể cần phải làm điều này một cách cường điệu để thu hút sự chú ý của trẻ - ví dụ: bằng cách sử dụng giọng nói sáng và nhiều biểu cảm (biểu cảm khuôn mặt kết hợp với hành động).
Thu hút sự chú ý của con bạn sang một người khác. Ví dụ, nhờ người khác nói cho con bạn nghe những gì bạn đã nói, để thu hút sự chú ý của con bạn vào người khác đang nói. ví dụ đối tượng truyền đạt có thể là giáo viên của con bạn
Bạn cũng có thể sử dụng các công cụ sau hữu ích:Thẻ cảm xúc có hình ảnh khuôn mặt, có thể là người thật hoặc phim hoạt hình, bạn có thể sử dụng để dạy cho trẻ những cảm xúc cơ bản.
Hàng loạt phim hoạt hình sử dụng các nhân vật trong phim để dạy cảm xúc cho trẻ tự kỷ từ 2-8 tuổi.(trên youtube có rất nhiều - nên hạn chế thời gian xem và nội dung có chọn lọc)
Câu chuyện xã hội là một cách giải thích các tình huống xã hội cho trẻ tự kỷ. Một câu chuyện minh họa hoặc cuộc trò chuyện bằng truyện tranh kết hợp cảm nhận của con bạn và cảm nhận của người khác có thể hữu ích cho con bạn.
Để điều chỉnh hành vi cảm xúc, hỗ trợ chúng quản lí và giải quyết cảm xúc chưa bao giờ là đơn giản đặc biệt là tuổi vị thành niên, tuy nhiên bạn đừng lo vì nếu được can thiệp hỗ trợ đúng cách con bạn sẽ dễ chấp nhận và biết điều chỉnh từ những kĩ năng đã được rèn luyện trước đó. Hơn hết Cha mẹ hãy dành thời gian cho con mình, đừng phó mặc giáo viên của con bạn vì cảm xúc thực sự của con bạn chỉ bạn mới hiểu rõ nhất. Nếu nói tôi không thể nhận biết được con mình buồn lúc nào, vui lúc nào thì rõ ràng cha mẹ đó chưa quan tâm đến chúng, đang bỏ mặc chúng.
Mọi mức độ mắc phải chứng tự kỉ đều có liệu pháp phù hợp để hỗ trợ nhưng phải đúng nơi, đúng thời điểm thì mới có kết quả tốt.Nếu bạn có bất kì câu hỏi nào về cách hỗ trợ, hướng dẫn can thiệp con tại nhà hoặc có nhu cầu đánh giá chuyên sâu và can thiệp sớm hãy liên hệ cho chúng tôi theo số điện thoại 0983.81.81.48 hoặc 0946.278.383
